Δημοσιεύθηκε: 26/10/12
Η κρίση του ευρώ αλλάζει τη μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς οι χώρες στην ευρωζώνη προσπαθούν να τη δυναμώσουν με επικέντρωση της οικονομικής πολιτικής, εμφανίζονται τρεις ταχύτητες εντός της κοινότητας. Οι χώρες που είναι αποφασισμένες για προχωρημένη ενοποίηση μπορεί να ιδρύσουν νέους θεσμούς. Αν κάνουν κάτι τέτοιο, η ενιαία αγορά θα υποφέρει, μειώνοντας την ελκυστικότητα της Ε.Ε. για τους Βρετανούς.
Στον πυρήνα της νέας δομής, οι 17 χώρες της ευρωζώνης θα παραδίδουν τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους και ορισμένες οικονομικές αποφάσεις στον έλεγχο των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτή η πρώτη ταχύτητα είναι πολύ πιθανό -όπως προτείνουν η Γαλλία και η Γερμανία- να έχει δικό της προϋπολογισμό, ξεχωριστό από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε., για να βοηθάει τις χώρες που υφίστανται οικονομικά σοκ ή που εισάγουν επίπονες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Η πλοήγηση της ευρωζώνης θα γίνεται μέσω τακτικών συναντήσεων των υπουργών Οικονομικών και των ηγετών. Οι ηγέτες πιθανόν να είναι υπόλογοι σε ένα νέο σώμα, με ευρωβουλευτές των μελών της ευρωζώνης και εθνικούς βουλευτές από αυτά τα κράτη.
Μια δεύτερη ταχύτητα, που θα απαρτίζεται από χώρες οι οποίες ευελπιστούν να ενταχθούν στο ευρώ, υπάρχει ήδη και είναι γνωστή ως «συν στην ευρωζώνη». Αυτή η ομάδα, που περιλαμβάνει την Πολωνία, θα δεχτεί περίπου την ίδια επόπτευση στον προϋπολογισμό και στην οικονομική πολιτική όπως στην πρώτη περίπτωση. Επίσης, θα συμμετέχει με τα μέλη της ευρωζώνης στην τραπεζική ένωση, που θα ξεκινήσει από την κεντρική επόπτευση και στη συνέχεια θα επεκταθεί στην ασφάλιση καταθέσεων και στο καθεστώς εκκαθάρισης.
Η τρίτη ταχύτητα θα απαρτίζεται από το Ηνωμένο Βασίλειο και τους λίγους άλλους που δεν θέλουν να παραδώσουν άλλη οικονομική εθνική κυριαρχία. Θα θέλουν, όμως, να παραμείνουν στη συνεργασία της ενιαίας αγοράς, της εμπορικής πολιτικής, της αγροτικής πολιτικής, της εξωτερικής πολιτικής και των άλλων που κάνει η Ε.Ε.
Ένα καίριο ερώτημα είναι κατά πόσον οι χώρες της ευρωζώνης και οι χώρες «συν στην ευρωζώνη» θα αναπτύξουν θεσμούς που θα είναι διαφορετικοί από εκείνους της Ε.Ε. Μπορεί να θεωρήσουν ότι τα συμφέροντά τους είναι διαφορετικά από εκείνα της 3ης ταχύτητας. Αν η ευρωζώνη αναπτύξει ειδικές γραμματείες και κοινοβούλια με νομοθετικές εξουσίες, θα μπορούσε να υιοθετήσει κανόνες που θα συγκρούονται με εκείνους της Ε.Ε., προκαλώντας «κατάγματα» στην ενιαία αγορά.
Δεδομένου ότι πολλές από τις χώρες της Ε.Ε. με οικονομικό φιλελευθερισμό -όπως η Βρετανία, η Σουηδία και η Πολωνία- βρίσκονται εκτός της ευρωζώνης, η 1η ταχύτητα ίσως μπει στον πειρασμό να προωθήσει πολιτικές που θα βλάψουν την ενιαία αγορά. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να δυσκολέψει τις εκτός Ε.Ε. τράπεζες που έχουν έδρα στη Βρετανία, τις επιχειρήσεις τους στην Ε.Ε., προκαλώντας ζημιά στο City του Λονδίνου.
Είναι πιθανόν οι χώρες της πρώτης και της δεύτερης ταχύτητας να ενοποιηθούν περαιτέρω χωρίς να συστήσουν νέους θεσμούς. Το δημοσιονομικό σύμφωνο, που εγκρίθηκε πρόσφατα και καλύπτει τις 25 από τις 27 χώρες της Ε.Ε., δεν είναι συμφωνία της Ε.Ε., αλλά θα αστυνομεύεται από την Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Η αξιοποίηση των θεσμών που ήδη υπάρχουν είναι πολύ πιο απλή λύση για όλους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωδικαστήριο και η Ευρωβουλή, έχουν όλοι συμφέρον να μην θέλουν τον κερματισμό και, αν εποπτεύουν την πρώτη και τη δεύτερη ταχύτητα, η ενιαία αγορά πιθανότατα θα παραμείνει ακέραιη.
Η Βρετανία έχει συμφέρον να προστατεύει και να ενισχύει την ενιαία αγορά. Αλλά οι πολιτικές της συντηρητικής κυβέρνησης ίσως καταλήξουν στο να κάνουν το αντίθετο. Μετά τις ευρωεκλογές του 2014, οι ηγέτες της Ε.Ε. ίσως σχεδιάσουν μια νέα συμφωνία, που θα αφήνει χώρο για βαθύτερη ενοποίηση της ευρωζώνης. Πολλοί Συντηρητικοί θέλουν να πάρουν ένα αντάλλαγμα για να βάλουν τη βρετανική υπογραφή: το δικαίωμα μη συμμετοχής σε αρκετές περιοχές της πολιτικής της Ε.Ε.
Αλλά οι ηγέτες της Ε.Ε. δύσκολα θα προσφέρουν τέτοια ειδική συμφωνία στη Βρετανία, πόσο μάλλον σε άλλες κυβερνήσεις που θα αρχίσουν να ζητούν ανάλογη μεταχείριση. Αν τότε η Βρετανία μπλοκάρει τη νέα συμφωνία της Ε.Ε., το αποτέλεσμα θα είναι πιθανόν μία ακόμη συμφωνία εκτός Ε.Ε. - όπως ακριβώς το δημοσιονομικό σύμφωνο. Αυτήν τη φορά, όμως, το σύμφωνο πιθανότατα θα περιλαμβάνει νέους θεσμούς, που θα συντονίσουν τις οικονομικές πολιτικές των μελών. Κι αυτό θα αυξήσει τον κίνδυνο ρυθμιστικών αποκλίσεων σε όλη την αγορά, ζημιώνοντας τα βρετανικά συμφέροντα.
Σε μια Ε.Ε. πολλών ταχυτήτων, η Βρετανία θα χρειαστεί να δουλέψει σκληρά για να κρατήσει κεντρικό ρόλο στην Κομισιόν και στο ευρωδικαστήριο. Θα είναι κάτι δύσκολο για ορισμένους Συντηρητικούς, που δεν καλοβλέπουν την προτίμηση των θεσμών για περαιτέρω ενοποίηση. Όμως, η Ε.Ε. χρειάζεται γερούς θεσμούς για να προστατεύει τόσο τις αγορές όσο και τα δικαιώματα των κρατών της τρίτης ταχύτητας.
Η ζωή στην 3η ταχύτητα δεν θα είναι απαραίτητα δύσκολη για τη Βρετανία. Αν κάνει μια προσπάθεια να κερδίσει φίλους και συμμάχους μεταξύ των εταίρων της, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων της ευρωζώνης, η φωνή της θα έχει επιρροή στις λήψεις αποφάσεων της Ε.Ε. Έχουν περάσει όμως πολλές επάλληλες βρετανικές κυβερνήσεις που δεν έχουν προσπαθήσει να συστήσουν συμμαχίες με όσους τείνουν να σκέφτονται όπως οι Βρετανοί σε κάποια ζητήματα - όπως οι Κεντροευρωπαίοι, οι Σκανδιναβοί και οι Ολλανδοί.
Πολλά κράτη μέλη θα καλωσόριζαν μια βρετανική ηγεσία στην εξωτερική πολιτική, για παράδειγμα, στην κλιματική αλλαγή ή στην ενιαία αγορά. Και κανένα δεν θα ήθελε να γλιστρήσει η Βρετανία σε μια τέταρτη ταχύτητα (της Ελβετίας, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας), εκείνων που έχουν μια χαλαρή ένωση με την Ε.Ε. Πολλοί, όμως, φοβούνται, ότι οδεύει προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ο αρθρογράφος είναι διευθυντής του Centre for European Reform.
Πητή: Euro2day