Δημοσιεύθηκε: 06/02/13

«Τι κάνεις εσύ εδώ;», με ρώτησε ξαφνιασμένος ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας από τον κλάδο του software όταν του είπα ότι είμαι φυσικός. Η αντίδρασή του ήταν πλήρως κατατοπιστική. Ήταν σαν να έβλεπε έναν εποχικό εργάτη στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός.

Μεταξύ των δημοσίων σχέσεων, της δικτύωσης και όλων των άλλων που κάνουν πολιτικοί και επενδυτές στο Νταβός (συμπεριλαμβανομένου και του σκι), οι διακεκριμένοι παρευρισκόμενοι συζήτησαν και για την κακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η παγκόσμια οικονομία.

Οι επικεφαλής κρατών θεωρούν ότι η συνταγή βρίσκεται στην καλύτερη διακυβέρνηση. Οι κεντρικοί τραπεζίτες ζητούν ισχυρότερους ελέγχους στον χρηματοοικονομικό κλάδο και οι επενδυτές θεωρούν ότι όλα περνούν από τις αγορές. Οικονομικοί αναλυτές εμφανίστηκαν με νέες θεωρίες και οι επιχειρηματίες του κλάδου του Internet πιστεύουν ότι η λύση θα έρθει από τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Το μόνο στο οποίο όλοι συμφώνησαν ήταν ότι σύντομα θα βρεθεί μία λύση.

Το πλεονέκτημα των γυάλινων πύργων είναι ότι προσφέρουν θέα πέρα από τα άμεσα προβλήματα. Όταν οι περισσότεροι βλέπουν τραπεζική κρίση, κρίση χρέους και συναλλαγματική κρίση, οι ακαδημαϊκοί μπορεί να βλέπουν και άλλες ανησυχητικές εξελίξεις.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο μέσον μιας τεχνολογικής κρίσης. Επαναστατικές τεχνολογίες εμφανίζονται πλέον λιγότερο συχνά από όσο απαιτείται για να υπάρξει σταθερή οικονομική ανάπτυξη. Ακόμη και οι τραπεζίτες διαμαρτύρονται για την έλλειψη νέων τεχνολογιών στις οποίες θα μπορούσαν να επενδύσουν.

Ας δούμε το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου ήταν η τεχνολογική πρόοδος. Η επανάσταση των νέων τεχνολογιών οδήγησε σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, στα μικροτσίπ, στα κινητά τηλέφωνα και στο διαδίκτυο. Υπήρξαν επίσης ο Sputnik, τα λέιζερ, η κούρσα του διαστήματος και το GPS. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, όμως, πέρα από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δεν υπήρξε κάτι άλλο επαναστατικό. Απλώς αναμορφώνουμε τα ίδια gadgets.

Πολλοί οικονομικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι έχουμε πιάσει τα φρούτα που βρίσκονταν στα χαμηλότερα κλαδιά του δέντου και τώρα οδεύουμε σε μία παρατεταμένη περίοδο στασιμότητας. Δεδομένου, όμως, ότι ακόμη δεν έχουμε σαφή οικονομική ύφεση, ο κόσμος δεν δίνει σημασία. Το γεγονός ότι οι οικονομικοί αναλυτές είναι ιδιαίτερα εύγλωττοι στις εξηγήσεις που δίνουν για την κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας δεν βοηθά.

Από τον δικό μου γυάλινο πύργο βλέπω τη βασική επιστήμη. Βλέπω μία σοβαρή κρίση στη δημιουργία νέας γνώσης. Υπάρχουν νέες ανακαλύψεις, αλλά με πολύ βραδύτερο ρυθμό. Χωρίς νέα γνώση, μπορούν να υπάρξουν μόνο παράγωγες τεχνολογίες. Και ενώ αυτές είναι σημαντικές, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης που ο κόσμος απολαμβάνει από τη βιομηχανική επανάσταση.

Για ορισμένους, η επένδυση σε βασική έρευνα μπορεί να είναι πεταμένα λεφτά καθώς δεν καταλήγει σε κάτι άμεσα εφαρμόσιμο. Με μία πιο μακροπρόθεσμη οπτική, πάντως,κάποιος αντιλαμβάνεται ότι δεν υπάρχει άχρηστη γνώση. Η επανάσταση των νέων τεχνολογιών δεν θα είχε συμβεί χωρίς την κβαντική φυσική.

Τα αφηρημένα μαθηματικά επιτρέπουν την ασφαλή περιήγηση στο διαδίκτυο και αποτρέπουν το συνεχές κρασάρισμα των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν μπορεί να μοιάζει εντελώς αφηρημένη, όμως χωρίς αυτή δεν θα λειτουργούσε το δορυφορικό σύστημα πλοήγησης. Η αλυσίδα από τη βασική ανακάλυψη σε καταναλωτικά προϊόντα είναι μακρά, θολή και αργή. Εάν, όμως, καταστραφεί η βάση, τότε καταρρέει όλη η αλυσίδα.

Η λογική δείχνει ότι πρέπει να επενδύσουμε σε βασική θεμελιώδη έρευνα για να κερδίσουμε γνώση.

Στο Νταβός, όλοι υποστήριξαν κατηγορηματικά ότι πρέπει να στηριχθεί η επιστήμη. Δυστυχώς, οι άνθρωποι δεν είναι λογικά όντα. Όταν ρώτησα κάποιους από αυτούς εάν οι επιχειρήσεις τους θα πλήρωναν φόρο για να χρηματοδοτηθεί η επιστημονική έρευνα, η απάντηση ήταν κατηγορηματικά «όχι». Δεν ήθελαν ούτε σε επίπεδο φυσικών προσώπων να υπάρξει τέτοια φορολογία. Λες και τα χρήματα μπορούν να βρεθούν από κάπου αλλού.

Μέχρι πριν από 40 χρόνια, η απειλή εμπόλεμων συγκρούσεων και στη συνέχεια ο Ψυχρός Πόλεμος ανάγκαζαν τις χώρες να αναζητήσουν μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα έναντι των πιθανών εχθρών τους. Με τον κίνδυνο να κατηγορηθώ για υπεραπλουστευτισμό, θα πω ότι αυτή η απειλή τροφοδότησε με επενδύσεις την επιστήμη, οι οποίες επέτρεψαν τη βιομηχανική επανάσταση που ακολούθησε. Σήμερα, η απειλή από την υπερθέρμανση του πλανήτη, τον υπερπληθυσμό και την εξάντληση των φυσικών πόρων μοιάζει εξίσου τρομακτική.

Οι δυτικές κυβερνήσεις κλείνουν τα προγράμματα βασικής έρευνας αντιδρώντας στην οικονομική κρίση και στην αρνητική άποψη αρκετών ψηφοφόρων για την ακαδημαϊκή έρευνα. Το Νταβός με έπεισε ότι οι ελπίδες είναι ελάχιστες. Θα πρέπει να αλλάξει η ανθρώπινη φύση. Φοβάμαι ότι οι οικονομολόγοι μπορεί να έχουν δίκιο αυτήν τη φορά. Η ιαπωνικού τύπου στασιμότητα μπορεί όντως να είναι το καλύτερο δυνατό σενάριο.

Έχω, όμως, ένα όνειρο. Η Βιομηχανική Επανάσταση και η οικονομική ανάπτυξη συνεχίζονται. Κι αυτό γιατί οι αστροφυσικοί βρίσκουν ότι ένας τεράστιος βράχος από το διάστημα θα συγκρουστεί με τη Γη σε 50 χρόνια. Αυτό θα πρέπει να τους τρομάξει όλους αρκετά. Η ανθρωπότητα μπορεί να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή, αλλά θα πρέπει να δημιουργήσει νέα γνώση και τεχνολογίες. Στο όνειρό μου, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να τους κάνουν πλούσιους, αλλά δεν μπορούν να σώσουν τον πλανήτη. Γι' αυτό χρειάζονται θεμελιώδεις ανακαλύψεις.


*Ο Andre Geim τιμήθηκε το 2010 με το Νόμπελ Φυσικής.

Πηγή: Euro2day